Op YouTube is er een levendige gemeenschap ontstaan van mensen die het geloof hebben afgelegd en zich nu atheïst, humanist of agnost noemen. Veel van hun verhalen lijken op elkaar. Zo zijn ze vaak afkomstig uit fundamentalistische evangelische kringen waarin een scherpe tegenstelling bestaat tussen de eigen geloofsgemeenschap en de grote boze buitenwereld. Voor hen die comfortabel in een vrijzinnige bubbel bewegen is het een belevingswereld die ver van ze af staat.
Zaken als een letterlijke Bijbeluitleg, geloof in de spoedige terugkeer van Jezus en het laatste oordeel, hemel en hel en de duivel zijn slechts een greep uit de collectie van overtuigingen die niet betwijfeld mogen worden. Sowieso wordt twijfel niet gewaardeerd. Dan is het immers de duivel die je allerlei boosaardige dingen influistert.
Dit soort religieuze gemeenschappen zijn vaak zeer gesloten en angst speelt een grote rol om de leden in te peperen vooral niet daarbuiten vriendschappen aan te gaan of buiten de lijntjes te kleuren. Kritische geluiden worden binnen de gemeenschap gesmoord door een beroep te doen op gezag. Voorgangers en pastors worden niet zelden gezien als gezalfden des Heren en kritiek op hen of wat zij verkondigen staat gelijk aan kritiek op God zelf.
Voor degenen die zich los hebben gemaakt van deze groepen stond en staat er nogal wat op het spel. YouTuber en activist Seth Andrews werkte ooit voor een christelijke radiozender maar kreeg twijfels over wat hij aanvankelijk geloofde. Deze kon hij niet hardop uitspreken want dat zou hem zijn baan kosten. Anderen vertellen ook van afwijzing door familie en vrienden en verlies van werk en inkomen.
Religieus trauma
Als dan toch de stap genomen wordt om de gemeenschap te verlaten valt men vaak in een sociaal vacuüm waar nieuwe vriendschapsbanden en sociale contacten weer vanaf de grond moeten worden opgebouwd. Zelfs lang nadat men deze beknellende groepen heeft verlaten blijken bijvoorbeeld zaken als angst voor de hel zo geïnternaliseerd te zijn dat er sprake is van een religieus trauma. De herwonnen geestelijke vrijheid wordt met opluchting gevierd, maar kan soms nooit ten volle omarmd worden tot deze trauma’s aangepakt zijn.
Hoewel ik zelf niet kerkelijk ben opgevoed groeide ik wel op in het christelijke Katwijk en ging ik naar de protestants-christelijke lagere school. Ons gezin liep de kerkdeur niet plat maar kerk en geloof waren wel alomtegenwoordig. De leerkrachten van de Prins Willem-Alexander School waren zeer goede vertellers. Elke morgen werd ook een verhaal uit de Bijbel voorgelezen.
In de zesde klas werd echter ook verteld van de leer van de uitverkiezing en dat je nooit helemaal zeker kon zijn of je na je dood wel in de hemel zou komen. In de gang van de school hing ook de poster van de brede en de smalle weg die deze onzekerheid er nog verder inmasseerde. Het heeft me slapeloze nachten bezorgd.
Toen ik later in evangelische kringen terecht kwam bleef dit gevoel knagen. Op zoek in de Bijbel naar geruststellende woorden liep ik ook steevast stuk op teksten die spraken van Gods toorn en zaken die ik onethisch vond, zoals de vanzelfsprekendheid van slavernij en de bedenkelijke positie van vrouwen. Daarom heb ik ook moeite met vrome kalenders en dagboekjes die alleen de fraaie en troostende teksten uit de Bijbel opdienen.
De evangelische beweging heb ik inmiddels lang achter mij gelaten. Toen ik een aantal jaren geleden een ingeving had dat God wel eens niet zou kunnen bestaan was dat eerder een opluchting. Ik kon zeggen dat ik de toornige en strenge god van mijn jeugd los had gelaten. Daarin herkende ik mij ook in de verzuchting van velen die hun beklemmende geloof afschudden en ontdekten dat het speelveld van de wereld groots en ruim is in tegenstelling tot de benauwde kaders waarbinnen zij zich eerder bewogen. Of nauwelijks durfden te bewegen.
Nieuw atheïsme
Zo’n 15 jaar geleden kwam het fenomeen van het nieuwe atheïsme op. Kenmerkend voor deze stroming was vooral het polemische karakter ervan. Geloof en bijgeloof moesten met redelijke argumenten en wetenschappelijke bewijsvoering onderzocht, bekritiseerd, uitgedaagd en weerlegd worden. Of desnoods belachelijk gemaakt. Daarbij werd geen onderscheid gemaakt tussen fundamentalistische en gematigde of mainstreamvormen van religie.
De voormannen van deze beweging, Christopher Hitchens, Sam Harris, Daniel Dennett en Richard Dawkins – de laatste is vooral bekend van zijn boek God als illusie – tooiden zich dan ook met de geuzennaam ‘De vier ruiters van het atheïsme’. Later sloot ook Ayaan Hirsi Ali zich bij dit gezelschap aan totdat zij vorig jaar een wonderlijke u-bocht maakte en tot veler verbazing verkondigde christen te zijn geworden.
De aanval van de nieuwe atheïsten op religie moet ook vooral gezien worden in het licht van de opkomst van terreurbewegingen als I.S. en de enorme invloed van religie en in het bijzonder het christen-nationalisme in de Verenigde Staten op de politiek en in de maatschappij. We hoeven maar naar de opkomst te kijken van Trump, die zelf waarschijnlijk alles gedaan heeft wat God verboden heeft, maar door deze groepen als Gods gezalfde op het schild geheven is. Daar komt nog bij dat veel atheïsten in de VS zich gemarginaliseerd voelen en vaak te maken krijgen met wantrouwen en vooroordelen.
Inmiddels heeft zich binnen de atheïstische gemeenschap een beweging voorgedaan die zich meer richt op dialoog dan de frontale aanval op, en het ridiculiseren van gelovigen. Ook omdat gematigde gelovigen en anderen zich grote zorgen maken over de koers die de Verenigde Staten lijkt op te gaan naar een soort christelijk Iran of Saoedi-Arabië.
Atheïsten als Seth Andrews proberen door het zoeken van een grote gemene deler de dialoog aan te gaan om gedeelde zorgen over de toekomst van de democratie en de vrije wereld in het algemeen te adresseren. Die grote gemene deler ziet hij vooral in de gedeelde menselijkheid en waarden als respect, verdraagzaamheid en compassie. Dit lijkt mij een goed uitgangspunt in tijden van polarisatie.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten