De tijd vliegt, of toch niet...

 “Tijd is kostbaar” wordt gezegd. Tja, goederen die schaars zijn stijgen in prijs. Deze tijd kenmerkt zich door een tekort aan tijd. Hebben we nog wel tijd voor elkaar? Tijd om even tot rust te komen? Tijd voor bezinning? Tijd om even te dagdromen? We leven onder een toenemende tijdsdruk en moeten van alles, maar is er tijd voor? Wie de vraag stelt wat tijd is, kan daarop de meest uiteenlopende antwoorden krijgen. En wat is tijd? Gaat de tijd door ons heen als zand door een zandloper, of zijn wij het die door de tijd reizen, van verleden naar de toekomst?

Voor de meesten van ons is tijd niet meer dan wat door het verstrijken van de klok wordt aangeven. Het is dus meetbaar. Hoe de tijd echter wordt ervaren ligt aan de omstandigheden waarin we verkeren. In die zin lijkt tijd kneedbaar. Twintig minuten in de tandartsstoel voor een wortelkanaalbehandeling duurt langer dan twintig minuten borrelen met goede vrienden. “De tijd staat stil” of: “De tijd vliegt,” zeggen we dan wel eens. Verveling kan de tijd ook tergend langzaam laten verstrijken. Zo hoorde ik een caissière van een bouwmarkt eens zeggen: “De tijd gaat traag, nee staakt, en wordt nog doorbetaald ook.” Blijkbaar had ze even weinig omhanden en werd de verveling haar daardoor teveel.

Filosofen, wetenschappers en mystici hebben zich allemaal wel eens op het verschijnsel tijd geworpen. Maar hoe meetbaar tijd ook is, het is geen verschijnsel dat zich als een voorwerp laat betasten en kneden. We nemen het waar doordat dingen gebeuren, zoals de wind de bomen laat bewegen. We kunnen wel een klok aan de muur hangen, maar geen stukje tijd met een mooie lijst eromheen. Het blijft ongrijpbaar.

Einstein zei dat tijd er is om niet alles tegelijk te laten gebeuren. Hij toonde ook aan dat tijd en ruimte onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Zwaartekracht en beweging hebben invloed op het verloop van de tijd. Tijd wordt beleefd als een  continuïteit van verleden, heden en toekomst, maar dit is een illusie vinden sommigen want alles wat we hebben is het nu. Maar wat dit ‘nu’ nu is laat zich ook niet zo makkelijk vatten. In wezen is het nu het punt waarop we ons in de tijd bevinden, het kantelmoment tussen wat was en wat komt, maar dat zelf geen afmetingen of duur heeft. We zijn tijdreizigers die met onze rug naar de toekomst staan en naar het verleden kijken.

Tijd wordt vaak gezien als een stroom. “Tijd is slechts de beek waar ik uit vis. Ik drink ervan en terwijl ik drink zie ik de zandige bodem en bemerk hoe ondiep het is. Zijn dunne stroom glijdt voorbij, maar de eeuwigheid blijft,” zegt Thoreau. Tijd is heeft te maken met dingen die voorbijgaan. Eeuwigheid heeft iets te maken met wat blijvend, onveranderlijk en onvergankelijk is. Voor Augustinus was de eeuwigheid het domein van God. Eeuwigheid kan daarom niet worden gezien als een oneindig lange tijd of iets wat eeuwig duurt. 

Maar onveranderlijkheid kan ook iets statisch hebben. Kan er wel iets gebeuren als er geen tijd is? De ouderdom van het universum wordt gemeten in miljarden jaren. Staren naar de sterren kan iets van het gevoel van eeuwigheid opwekken. Maar zelfs de meer dan 13 miljard jaar waarop de leeftijd van het heelal geschat wordt is maar een oogwenk, een voetnoot in de eeuwigheid.

“We slijten aan de tijd” zegt een dichter het ergens. Tijd en verandering zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De Duitse rockband Rammstein heeft dat poëtisch verwoordt in het nummer “Zeit, bitte bleib stehen.”

Dem Ende treiben wir entgegen

Keine Rast, nur vorwärtsstreben

Am Ufer winkt Unendlichkeit

Gefangen so im Fluss der Zeit

Ritme en regelmaat van feestdagen, de wisseling van dag en nacht en van de seizoenen kunnen helpen structuur aan te brengen in wat anders een ongereguleerde kluwen van gebeurtenissen kan worden. In de tijd brengen we ankers aan, adempauzes om af te schudden wat was, en nieuwe kracht op te doen voor wat komen gaat. Nu we door de toenemende hectiek van de 24-uurseconomie en sociale media steeds minder van dit soort momenten hebben, of veel willekeuriger voorkomen, is er sprake van een soort tijdsvervaging. Alles loopt door elkaar heen en het lijkt alsof inderdaad alles tegelijk moet gebeuren. We hebben vaak tijd te kort en dat is paradoxaal als je bedenkt dat de moderne mens juist meer vrije tijd heeft dan zijn voorgangers.