Ik kom ze nog wel eens online tegen. Gelovige mensen die hun mening over
bijvoorbeeld LHBTI-ers, de evolutietheorie of Israël onderbouwen door een
stroom aan citaten uit, en verwijzingen naar de bijbel over de lezer of
luisteraar uit te storten. Nu is menigeen die niet thuis is in de bijbel, of
daar niets mee heeft, niet meteen genegen om deze bewijzen of onderbouwing
serieus te nemen of daarvan onder de indruk te zijn. Het gelijk van de bijbel
bewijzen met verwijzingen naar de bijbel lijkt dan op de reclameslogan “Wij van
wc-eend adviseren wc-eend.”
Ik kan mij diensten herinneren met predikers of voorgangers
die hun hele betoog stutten met verwijzingen naar de bijbel. De toehoorders in
de zaal zaten dan ijverig in hun bijbel te bladeren, met potlood of pen in de
aanslag om de genoemde passage te onderstrepen. Sommigen hadden zelfs
zogenaamde bijschrijfbijbels met een brede marge naast de tekst. Daar kon je
dan tijdens de dienst mooi aantekeningen in maken. Daardoor leken sommige
bijbels meer op kleur- en plakboeken die door het vele gebruik vaak in erbarmelijke
staat verkeerden.
Soms werd er ook een soort bijbeltje prik gedaan, waarbij de
bijbel als een soort orakelboek werd gebruikt. Vraag iets - bijvoorbeeld om een advies of een bemoedigend woord - sla de bijbel op een willekeurige plek
open en laat een vinger op een plek of een passage neerkomen. En, voilà, daar
is je antwoord. Lastig wordt het als de gevonden tekst zoiets zegt als “hij
ging heen en verhing zich.” Tja, dat is niet echt bemoedigend. Maar als bij een
tweede poging de tekst zegt: “doet gij evenzo” wordt het problematisch.
De kritische lezer zal in de bijbel dingen lezen die met
elkaar in tegenspraak zijn; die soms bizar (de visioenen
van de profeet Ezechiël lijken voort te zijn gekomen uit migraineaanvallen volgens de psychiater Oliver Sacks) overkomen,
achterhaald of zelfs immoreel. Wie ervan uitgaat dat de bijbel eeuwige en onveranderlijke
waarheden bevat, het onfeilbare Woord van God is, zal grote moeite moeten doen –
en dat vaak ook doen – om deze tegenstellingen met elkaar te verzoenen. Of
bijvoorbeeld trachten bijbelse voorstellingen van de kosmos (platte aarde onder
een koepel met de hemellichamen als sfeerverlichting) in overeenstemming met moderne
wetenschappelijke inzichten over het heelal en het onstaan van het leven te
brengen. Daarbij wordt vergeten dat de bijbel geen monoliet is, zo uit de hemel
neergedaald, maar een collectie van boeken geschreven door uiteenlopende auteurs
in verschillende tijden, regelmatig geredigeerd en aangepast aan de eigen
theologische voorkeur en smaak.
Sommige oude stukken bevatten archaïsche Hebreeuwse woorden
die voor de hedendaagse bijbelverklaarder onvertaalbaar zijn omdat de oorspronkelijke
betekenis opgegaan is in de mist van eeuwen vergetelheid, of omdat ze meervoudig
interpretabel zijn. Ook de keuze welke boeken tot de canon behoren – de canon
(Grieks voor maatstaf of richtsnoer) is de selectie geschriften die tot de
bijbel behoren – is een proces van eeuwen geweest. Zo heeft de katholieke
bijbel meer boeken in het oude testament dan de protestantse bijbel. Het christelijke
oude testament kent weer een andere volgorde dan de joodse bijbel, de Tenach. Daarnaast
zijn er bosjes geschriften die niet door de keuring zijn gekomen. Enkele daarvan
zijn bewaard, andere kennen we alleen van verwijzingen en citaten en van een
heleboel weten we hoegenaamd niets.
Vaak worden losse bijbelteksten op kaarten gezet of met mooie plaatjes ingelijst en aan de muur gehangen. Wie kent ook niet het lied Rivers of Babylon van Boney M.? Hoeveel mensen weten dat dit een hertaling is van Psalm 137, waarin de ellende van de ballingschap bezongen en beweend wordt? “Aan Babels rivieren, daar zaten wij neer, ja weenden, als wij dachten aan Sion.”[1] Nog minder weten hoe deze Psalm eindigt: “Zalig wie grijpt en verplettert jouw zuigelingen tegen de steenrots.” Oeps. Niet echt een opsteker voor op een leuke kaart, bijvoorbeeld als gelukwens – of meer verwensing – na de geboorte van een baby. Voorwaar, de bijbel is niet altijd een bron van citaten van een spiritualiteit a la de Happinez. Het is ook geen boek voor mensen met een zwakke maag.
Hieronder nog even wat passages die ik vond door middel van ‘bijbeltje-prik’:[2]“Op de altaren in Samaria bracht
hij (koning Josia) de priesters van de offerplaatsen ten offer en hij
verbrandde er mensenbeenderen.” (2 Koningen 23 vers 20)
“Ze zijn hun kater nog niet
kwijt of ze haasten zich al naar de hoeren.” (Hosea 4 vers 18)
“Ik leef liever samen met een
leeuw en een draak dan met een kwaadaardige vrouw.” (Sirach 25 vers 16”
“Wanneer bij een man onrein vocht
uit zijn lid stroomt, is hij onrein. Of er nu afscheiding uit zijn lid stroomt
of zijn lid door afscheiding verstopt raakt, hij is beide gevallen onrein.”
(Leviticus 15 vers 2)
“Als een palm is je gestalte, je
borsten zijn als druiventrossen.” (Hooglied 7 vers 8)
“Ze verlangde terug naar haar
minnaars daar, die zo zwaar geschapen zijn als ezels en hun zaad lozen als
hengsten.” (Ezechiël 23 vers 20)
“Ze moeten zich laten castreren,
die onruststokers!” (Paulus’ brief aan de Galaten 5 vers 12)
Deze citaten zeggen op zich niet zoveel natuurlijk als ze zo
uit hun context gerukt worden. Het heeft weinig zin om mensen ermee om de oren
te slaan om je gelijk te halen. De bijbel wordt dan een soort buikspreekpop om
vooral je eigen mening van een goddelijk stempel van goedkeuring te voorzien. Je
gebruikt die teksten die je van pas komen. De rest wordt genegeerd. Wie iets
van de Europese geschiedenis wil begrijpen en van de religieuze achtergronden van
het heilloze conflict in Gaza kan niet om de bijbel heen. Zeker als sommige van
Israëls fans dingen vergoelijken door uit de bijbel teksten op te diepen waarin
geboden wordt niet-israëlitische volken te verjagen, of zelfs te doden. Zoals
in 1 Samuel 15 waarin staat dat koning Saul de Amalekieten moet doden. “Spaar
ze niet…: mannen en vrouwen, kinderen en zuigelingen, runderen en schapen,
kamelen en ezels.” Netanyahu, o gruwel, schijnt de Palestijnen al vergeleken te hebben
met de Amalekieten.
Wat wel van belang is de teksten te lezen voor wat ze zijn:
religieuze literatuur met soms mooie verhalen maar ook bizarre en onmenselijke
verhalen van wijsheid en dwaasheid. Maar geen in beton gegoten waarheden en leefregels om letterlijk te
nemen of na te volgen. Een menselijk boek ter lering ende vermaak, maar geen handboek
of grondwet hoe een samenleving in te richten. Dan zouden zaken als slavernij,
een onderdanige positie van de vrouw – het tiende gebod plaatst haar op een
lijn met het personeel, het vee en het vastgoed van de man – en draconische
straffen op futiliteiten als het stoken van een vuurtje op de sabbat tot de
gewoonste zaak van de wereld behoren.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten