Regenboog

Regenboog boven Trassem

Enkele jaren geleden, tijdens onze vakantie in Duitsland, zaten Remco en ik te eten op het overdekte terras van ons hotel in Trassem. Inktzwarte wolken hadden zich samengepakt boven de beboste heuvels. Tegelijk liet de zon zijn lichtstralen verstrooien door de regendruppels. Tegen het dreigende decor van de wolken tekenden de groene heuvels zich, nog badend in het zonlicht, scherp af. Een groter contrast was niet denkbaar.

En ineens stond ie daar, majestueus en met felle kleuren: een betoverend mooie dubbele regenboog. 180 graden rond, de ene hoek van het dal verbindend met de andere. De aanwezige gasten lieten hun diner even staan om van het natuurschoon te genieten. Met mobiele telefoons in de aanslag werd het spektakel vastgelegd. "Ach wie schön", zei onze serveerster. "Doppelt! Das bringt Glück!"

In volksverhalen en mythen spelen regenbogen een grote rol. In de Noorse mythologie was de regenboog de brug Bifröst die de aarde met de verblijfplaats van de goden verbond. Voor de Grieken was Iris – haar naam betekent "spreker" of "verteller" – de godin van de regenboog. Wanneer de godin Iris een boodschap van de hemel naar aarde brengt, verschijnt volgens de Griekse mythologie een regenboog als brug. In de mythologie van Mesopotamië was de regenboog de halsketting van Ishtar.

De regenboog speelt ook een belangrijke rol in het verhaal van Noach en de Zondvloed. Daarin plaatst God de regenboog aan de hemel als teken van zijn belofte de aarde nooit meer met een watervloed weg te vagen. En iedereen kent wel het verhaal van de pot met goud die te vinden zou zijn aan het eind van de regenboog. Om je die toe te eigenen moet je wel langs die narrige gnoom die de pot bewaakt.

De regenboog is ook het symbool van de LHBTIQ+-beweging, een teken van de veelkleurigheid en diversiteit van de gemeenschap. De regenboogvlag werd in 1978 door Gilbert Baker ontworpen voor de Gay Pride in San Francisco. De vlag, die inmiddels een aantal gedaanteverwisselingen en aanpassingen heeft ondergaan, wordt vaak gehesen als steunbetuiging aan de queergemeenschap en haar strijd voor acceptatie.

Dat de regenboog niet alleen door de queergemeenschap omarmd is blijkt uit het feit dat in 1961 in Italië voor het eerst een regenboogvlag met het woord Pace (vrede) gehesen werd bij een vredesmars. Ook in 2002 werd de vlag tijdens de Pace da tutti i balconi campagne uit protest tegen de aanstaande invasie van Irak gehesen. Tijdens de Vredesweek gaat bij veel kerken in Nederland de regenboogvlag met het woord Vrede uit. In de jaren 80 had menig evangelisch christen een sticker met Er is Hoop op de auto. Naast deze woorden stond een regenboog.

Veel gemeenten in Nederland hebben inmiddels een regenboogzebrapad. In grotere steden zijn er regelmatig Pride-evenementen, waarvan de bekendste de Amsterdamse Gay Pride is met zijn botenparade. Zelf ben ik twee keer als deelnemer met de boot van GroenLinks mee gevaren en een keer heb ik het spektakel vanaf de kade aanschouwd. Nu ben ik in mensenmassa's niet helemaal senang. Dus toen er naast Remco en mij een handgemeen uitbrak - blijkbaar wilde een der omstanders een handtastelijke buurman met een rake tik tot de orde roepen - was de lol er voor ons snel af.

Met het organiseren van Pride-evenementen, het hijsen van de regenboogvlag en aanleggen van regenboogpaden betuigen gemeenten hun adhesie aan de queergemeenschap en laten zij hun verdraagzame, inclusieve kant zien. Diversiteit mag gevierd en getoond worden. Maar vanzelfsprekend is dit allemaal niet. Hoewel de Nederlandse wetgeving minderheden tegen het gebullebak van de meerderheid beschermt en het anti-discriminatiebeginsel grondwettelijk is vastgelegd in artikel 1: "Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, handicap, seksuele gerichtheid of op welke grond dan ook, is niet toegestaan", zijn er elementen die deze uitingen opdringerig, aanstootgevend en verwerpelijk vinden. Zo blijken regenboogpaden regelmatig het mikpunt van vandalisme te zijn.

Regenboogpad in Rijswijk

Over het algemeen denk ik dat deze zure oprispingen van anti-LHBTI-sentimenten een gevolg zijn van een tekort aan hersencellen. Dat dit niet altijd het geval is blijkt uit het feit dat in 2023 een raadslid in Hengelo voor Forum voor Democratie - een club die prat gaat op zijn academisch opgeleide parlementariërs  - op X een foto van een straat versierd met regenboogvlaggen plaatste naast een foto met een met straat vol hakenkruisvlaggen. Daardoor werd een verband of overeenkomst gesuggereerd met Nazi-ideologie. Was geblondeerde Geert het aanvankelijk "niet eens" met de inhoud van de Nashville Verklaring, niet veel later barste hij in de Tweede Kamer los over de "LHBTI-gekte". Het knuffelen van de queermens is dus blijkbaar opportuun om anti-islamsentimenten aan te wakkeren, maar het mag ook weer niet te gek worden.

Dat de regenboog symbool van de queergemeenschap is, is ook niet voor iedereen acceptabel. Dat is vaak - maar niet uitsluitend - het geval binnen behoudende geloofsgemeenschappen, kerken en religieuze stromingen. Als uiting van acceptatie van een in hun optiek verwerpelijke levensstijl, en herkenningsteken van de zogenaamde genderideologie wordt de regenboogvlag vaak gezien als een banier tegen God en zijn scheppingsorde. De regenboog zou dus gekaapt zijn. Anderzijds tooien veel kerken zich juist met de regenboogvlag en dragen queer- en sympathiserende predikanten tijdens roze of Pridevieringen stola's in regenboogkleuren.

Binnen veel gemeenten, zoals in de Alblasserwaard, is het hijsen van de regenboogvlag niet aan de orde of een punt van heftige discussie en protest. De rechtse nieuws- en opiniesite De Dagelijkse Standaard prees in een bericht de gemeente Barneveld voor het niet buigen voor de "woke-terreur van het COC" met de weigering de vlag uit te hangen. In mijn vroegere woonplaats Katwijk wappert daarentegen sinds een paar jaar de regenboogvlag op Coming-outdag. Dit om te onderstrepen dat je ook in deze vanouds kerkelijke plaats mag zijn wie je bent.

Toch is de wettelijk vastgelegde bescherming geen garantie dat minder verlichte elementen een poging doen om hun haat en aversie tegen wat zij noemen de LHBTI-ideologie op intimiderende wijze te uiten. Zo wordt het hijsen van regenboogvlaggen gezien als een manier om deze "ideologie" door de strot te duwen. Dan denk ik: is het versieren van straten met Koningsdag dan een poging van Oranjeklanten om hun liefde voor het Koninklijk Huis meer republikeinse medeburgers door de strot te duwen? Is het volhangen van buurten met oranje vlaggen tijdens een WK of EK een poging van voetbalfans om hun liefde voor het balspel en het nationalistische sentiment dat ermee gepaard gaat op te dringen aan mensen die er niets mee hebben?

De Voorstraat in Katwijk op Koningsdag

De regenboog als symbool of boegbeeld houdt dus ook in dat het toe-eigenen van de regenboog vaak schuurt of tot verontwaardiging leidt wanneer de waarden van een bepaalde groep als strijdig met die van de eigen groep worden gezien. Wellicht dat daarom het regenboogje van de Er is Hoopsticker inmiddels door de stichting Agapè die deze verspreidt is vervangen door drie oranje boogjes.

Een symbool is een teken dat niet naar zichzelf verwijst, maar naar iets anders. Een rood hart verwijst bijvoorbeeld naar liefde, maar is niet het orgaan dat bloed in het lichaam rondpompt. Een symbool kan een sterke emotionele waarde hebben, zoals de vlag van een land. De vlag is niet het land zelf, maar kan wel gevoelens van vaderlandsliefde opwekken. Een symbool is vaak onderhevig aan verandering van betekenis. Het hakenkruis is van oorsprong een symbool dat onder andere staat voor de zon en de vier winstreken. Door de Nazi's is het hakenkruis zo besmet dat je je er niet met goed fatsoen mee kunt vertonen.

De symboolfunctie van de regenboog zou wel eens net zo ongrijpbaar, veranderlijk en vlietend kunnen zijn als de echte regenboog. Of net zo veelkleurig. Iedereen kan er het hare of zijne in zien. Geen enkele groep kan de regenboog voor zichzelf claimen, net zo min als de regenboog alleen aan de hemel verschijnt voor een select gezelschap. Misschien zou in plaats van een splijtzwam te zijn de regenboog juist die ándere symboolfunctie kunnen vervullen: die van een verbindende brug. Een teken van hoop dat we in al onze diversiteit meer gemeenschappelijk hebben dan we denken. Naïef gedacht misschien, maar wellicht een manier om die legendarische (en symbolische) pot met het goud van respect en verdraagzaamheid aan die gnoom van vooroordeel, haat en vijandigheid te ontfutselen.