In reacties op het tableau vivant – Laatste Avonmaal of Bacchanaal – dat tijdens de openingsceremonie van de Olympische Spelen werd vertoond werd regelmatig het woord spotten gebruikt. Spotten, niet in de zin van vogel- of vliegtuigspotten, maar in de zin van honen, belachelijk maken of beschimpen. Vaak met het doel om iemand te kwetsen. Met name de verwijzing naar, of de parodie van, het Laatste Avondmaal werd door velen als nodeloos grievend, kwetsend en blasfemisch ervaren. Terecht of niet, er volgde vrijwel meteen een online welles-nietesdiscussie daarover. Naast alle ophef vanuit religieuze hoek meenden ook ultrarechtse politici zich in het koor van verontwaardigden te moeten voegen en met onversneden haattaal de aanval te moeten openen. Zo had Wilders het over ‘woke-onzin.’
Volgens de regisseur en choreograaf Thomas Jolly ging het om
een voorstelling uit de Griekse mythologie. Dus niet het Laatste Avondmaal,
maar een bacchanaal. Vervolgens werd verwezen naar een schilderij van de
Utrechtse schilder Jan van Bijlert met de titel Het feest(maal) van de Goden.
Gezien het opdienen van de god Dionysus in de gedaante van een blauw geschilderde
en schaars geklede zanger in een fruitschaal lijkt mij dit logischer. Zulks is
ook te lezen in een artikel in Trouw:
‘De Griekse mythologie heeft meer raakvlakken met de
Olympische Spelen dan de Bijbel – de Olympische Spelen zijn immers in het oude
Griekenland bedacht. Bovendien is Dionysos in Frankrijk, als god van de wijn,
een populaire figuur. In ieder champagnehuis staat wel een beeld van de
vrolijke dronkaard, hij staat symbool voor de joie de vivre.’
In eerste instantie dacht ik ook naar een door dragqueens uitgebeeld Laatste Avonmaal te zitten kijken. Nu is het iconische fresco van Leonardo da Vinci al regelmatig een bron van inspiratie geweest en geparodieerd. Zo bestaan er ‘Avondmalen’ met legopoppetjes, Hollywoodacteurs en Barbies. In de tekenfilmserie The Simpsons dient Moe’s Tavern als decor voor een soort Avondmaalsscene met de vaste stamgasten als deelnemers. Bij mijn weten waren de protesten daartegen schaars en mild. Ik vermoed dus dat nu de tafelgasten een bont gezelschap van dragqueens betrof dít vooral de spreekwoordelijke steen des aanstoots was. Misschien ook omdat beide taferelen (Avondmaal en bacchanaal) naadloos in elkaar over leken te gaan. Ik sluit mij aan bij dominee Koen Holtzapffel als deze zegt: ‘Laten we ervan uitgaan dat beide tradities bron van inspiratie waren.’ (Bron: NRC[1]) Een lesje kunstgeschiedenis en mythologie zou in dezen wellicht nuttig zijn geweest.
Daags na de opening van de Spelen trok een van de sponsors zich dan ook meteen terug. Een ChristenUnie-Kamerlid vond dat er met de ceremonie geschopt werd tegen de meest vervolgde groep mensen op aarde, namelijk de christenen. Zonder christenvervolging te bagatelliseren wil ik er even aan toevoegen dat vrijdenkers, atheïsten en LHBTI’ers in overgrote delen van deze nog steeds zeer religieuze wereld ook volop te maken hebben met vervolging. In zeven landen kun je zelfs de doodstraf krijgen voor vrijwillige seks tussen volwassenen van hetzelfde geslacht: Brunei, Iran, Mauritanië, een deel van Nigeria, Saudi-Arabië, Jemen en Oeganda. (Bron: Amnesty International) Nu gaat het mij niet om een wedstrijdje ‘wie-wordt-er-het-meest-vervolgd.’ Maar de slachtoffer- en vervolgingstroefkaart wordt snel getrokken. En dat terwijl in Frankrijk en de rest van Europa gelovigen geen strobreed in de weg gelegd wordt om hun geloof te uiten. Daarentegen krijgen LHBTI’ers ook in Europa met pesterijen en geweld te maken. Maar ik heb nog niet gehoord van busladingen dragqueens die gelovigen of hetero's met hun naaldhakken en haarlak te lijf gaan. Onlangs nog vond een jochie van 10 het nodig om luidkeels ‘Homo!’ te roepen toen mijn partner en ik terugkwamen van het boodschappen doen. En dat terwijl we niet eens hand in hand liepen. Laat staan in volledige dragoutfit of met een leren pet op. Een klein incident, maar het kan erger zoals velen ervaren hebben.
Dat mensen hun ongenoegen en boosheid uiten over iets wat ze kwetsend vinden (ik ga ervanuit dat deze gevoelens echt en oprecht zijn) respecteer ik. Helaas begon er al snel ook een minder fraaie, ronduit lelijke en enge discussie op te borrelen uit de riolen van het internet door lieden die het nodig vonden te gaan schelden en dreigen naar mensen die het opnamen voor de organisatoren of alleen maar een wat mildere of vergoelijkende toon aansloegen. Zo trok iemand zich terug van Facebook wegens gevoelens van onveiligheid na online bedreigingen. DJ Barbara Butch schrijft op haar Instagrampagina dat ze na haar optreden steeds extremere bedreigingen aan haar adres ontving. Zo is zij bedreigd met de dood, marteling, verkrachting en werd zij het mikpunt van antisemitische (Butch is joods), seksistische en homofobe beledigingen. Alles bij elkaar een 'fraaie' bloemlezing. Inmiddels heeft ze aangifte gedaan. Anderen kregen het etiket ‘satanist’ opgeplakt. Ook de verwijzing naar Olympische goden bleek voldoende om de hele vertoning als satanisch te bestempelen. (Trouwens wonderlijk hoe Gods gehoornde tegenspeler weer een onverwachte comeback maakt. Ook atheïsten worden nog wel eens satanist genoemd, wat curieus is aangezien zij het bestaan van [een] God ontkennen en dus ook van de duivel.)
Er wordt in de commentaren nogal eens gesproken van ‘spotten.’ Wie de bijbel erbij pakt ziet dat er met God inderdaad niet te spotten valt. De straf erop is draconisch. De relatie tussen het heilige en het satirische blijft een moeizame. Toch is spot ook het wapen bij uitstek waarmee Gods woordvoerders zich bedienen waar het gaat om zich te verzetten tegen, of belachelijk maken van andermans goden. De profeet Jeremia heeft het over goden van hout die als een vogelverschrikker neergezet worden in een komkommerveld. Elders wordt gesproken van ‘stinkgoden.’ De profeet Elia bespot zijn tegenstanders, de priesters van Baäl, door te suggereren dat hun god dutje doet of zit te poepen. (1 Koningen 18 vers 27) Wat voor God (JHWH) dus uit den boze is geldt dus niet voor Baäl, Zeus of Osiris. Je zal maar een aanbidder van een van deze goden zijn geweest. Hoe gekwetst zal deze niet zijn geweest als iemand je god vergelijkt met een vogelverschrikker?
Ik denk dat tegenwoordig weinig mensen zich nog druk maken om beledigingen aan het adres van Baäl, Dionysus of Wodan. Dat komt omdat hun religies en aanbidders lang geleden zijn verdwenen. Voor aanhangers van nog bestaande religies is dat een andere zaak. Echter, in de loop van de geschiedenis hebben de goden van Egypte, Mesopotamië, Griekenland en Rome het veld moeten ruimen. Het christendom dat ooit bloeide in Noord-Afrika en het Midden-Oosten is daar vrijwel verdwenen. Dat geldt ook voor het boeddhisme in Afghanistan of het zoroasterisme in Iran. Uiteindelijk zullen veel van de moderne religies ook verder evolueren en wellicht plaatsmaken voor iets anders. Als meteen onomwonden duidelijk was geweest dat het tableau vivant op die brug in Parijs naar de Olympische goden verwees dan waren de rapen wellicht minder gaar geweest. Alhoewel ik vermoed dat het optreden van dragqueens ondanks dat nog steeds voor heel veel ophef zou zorgen.
